میزان اطلاع و آگاهی از خطر بلایا و اپیدمی ها به میزان بسیار زیادی به کمیت و کیفیت اطلاعات موجود و تفاوت در درک خطر افراد بستگی دارد. درک خطر مؤلفه مهم تعیین‌کننده‌ای برای چگونگی بروز رفتارها در مقابل خطرات بوده و به عوامل مختلفی از جمله هزینه منفعت خطر، نقش مسئولان، کانتکست اقتصادی اجتماعی سیاسی،  ایدئولوژی، تراست و علایق فردی بستگی دارد. در طغیان بیماری، درک خطر جامعه در مرحله اولیه شیوع بیماری خصوصاً در یک بیماری نوظهور که منابع درمانی و تشخیصی محدود بوده و تأخیر در مداخلات فعال وجود دارد، بسیار مهم است. بطور کلی درک خطر دو بعد اصلی دارد: بعد شناختی که در ارتباط با این که افراد چقدر در مورد خطر می دانند و می فهمند. و بعد هیجانی که در ارتباط با اینکه افراد چگونه خطر را درک می کنند می باشد. از دیدگاه دیگر سه ویژگی درک خطر شامل آگاهی، نگرانی[1]، و آمادگی می باشند. آگاهی یک عنصر حیاتی برای جامعه است تا بتواند به طور موثر در برابر خطر سازگار شود و زمانی که ارائه اطلاعات مناسب کم است یا زمانی که خاطرات رویدادهای قبلی کاهش می یابد، آگاهی نیز کاهش می یابد.  نگرانی یک ویژگی خطر ضروری است که به عنوان یک ارزش هنجار[2] برای آگاهی به کار می رود.به عنوان مثال فرد می تواند از خطر حادثه یا بیماری آگاه باشد، اما اگر شخصی از این خطر نترسد، او هیچ کاری برای آماده سازی انجام نمی دهد. سطح بالاتر نگرانی بیشتر احتمال دارد که منجر به سطح بالاتری از آمادگی شود. نگرانی در رابطه بین آگاهی و آمادگی نقش مهمی ایفا می کند؛ افراد ممکن است از خطر بیماری آگاه باشند، اما نتیجه این خطر را کم اهمیت[3] می دانند. کم شماری و نادیده گرفتن خطر،  یک مشکل عمده و چالشی در مدیریت آنها هستند. شناخت عوامل موثر بر درک مخاطره می تواند این مشکل را حل کرده و منجر به کاهش خطر با انگیزه دادن مردم به اقداماتی شود که منجر به کاهش اثرات منفی مخاطره می شود. همچنین اعتماد به اقدامات حفاظتی دولت و جامعه در برابر مخاطره به افراد کمک  می کند نگرانی را کاهش داده و بنابراین آمادگی جامعه افزایش می یابد.

پاسخ مردم و جامعه برای مدیریت شیوع در مرحله اولیه که مداخلات غیر دارویی گزینه های اصلی پیشگیری هستند، مهم می باشند. کارآیی اقدامات پیشگیرانه و کنترلی بستگی به میزان درگیری و انطباق افراد در رفتارهای احتیاطی مانند پوشیدن ماسک، بهداشت دست، و  ایزوله کردن خود دارد. اینکه افراد به طور داوطلبانه درگیر رفتارهای احتیاطی شوند، بستگی به درک خطر آنها از تهدیدهای بهداشتی دارد. در حقیقت، درک خطر از مباحث اصلی در نظریه های رفتارهای سالم، از جمله مدل اعتقاد بهداشتی[4] و نظریه انگیزه محافظت[5] است.

نقش و مشارکت مردم در کنترل اپیدمی ها مانند کروناویروس بسیار مهم و ضروری است. مشارکت مردم و ایجاد انگیزش و حساسیت در آنها نیازمند درک مشکل و خطر بیماری توسط آنهاست. درک خطر بیماری همه گیر یکی از عوامل مؤثر در افزایش مشارکت عمومی در اتخاذ اقدامات پیشگیرانه است. همچنین نگرانی و تراست می تواند در افزایش درک خطر بیماری همه گیر و افزایش مشارکت عمومی در اتخاذ اقدامات پیشگیرانه نقش اساسی داشته باشد.

از دیگر علل درک خطر پایین مردم، بی‌اعتمادی به هشدارهای مسئولین است که مثال آن در رفتارهای کنونی جامعه، عدم به‌کارگیری دستورالعمل‌های پیشگیری و عدم کاهش فعالیت‌های اجتماعی مشهود است. تراست یکی از عوامل موثر در شکل گیری درک خطر بیماری است.

جهت افزایش درک خطر اپیدمی ها توسط مردم با توجه به سطوح فرهنگی و کانتکس جامعه کشورهای مختلف باید اقدامات موثر در افزایش درک خطر مردم و جامعه را افزایش دهند. مدیریت موفق خطر اپیدمی ها مانند کووید19 نیاز به شناخت و درک کاملی از خطر و عناصر آن دارد. کلیه سیاست‌ها و اقدامات مدیریتی باید براساس درک جامع و کاملی از خطر باشد. افزایش درک واقعی از خطرات احتمالی که منجر به تغییر در روش و عملکرد افراد شود مستلزم فرایندی است که بر پایه شناخت روش های موثر نفوذ و اثرگذاری در مردم شود که بتوعی نگرش ایشان تغییر کند تا دایمی شود. در این روش های تاثیرگذاری لازم است از ابزارهای متفاوت و بر پایه ویژگی های سنی و آداب و فرهنگ اجتماعی جامعه استفاده شود. گروههای مختلف جامعه نیازمند روش ها و ابزار های مختلف برای آموزش و درک خطر هستند. ازآنجایی‌که پیش‌شرط درک مناسب خطر، آموزش و تمرین کافی ست لزوم آموزش در این امر کاملاً احساس می‌گردد. همچنین ارزیابی به موقع روانشناختی و رفتاری جامعه برای آگاهی از مداخلات بعدی و راهبردهای ارتباط خطر به عنوان پروگرس های اپیدمی مفید است. بنابراین ، بررسی درک خطر می تواند یک گام ضروری برای مدیریت خطر طغیان بیماری باشد. از آنجا که ارزیابی قوی درک خطر جامعه می تواند در مدیریت ارتباط خطر مؤثرکمک کند، بنابراین بررسی درک خطر باید بلافاصله برای کاهش تأثیر طغیان کووید19 انجام شود.

[1] worry

[2] normative value

[3] underestimate

[4] Health Belief Model

[5] Protection Motivation Theory

نویسندگان: دکتر حمید صفرپور، دکتر محمداسماعیل مطلق، دکتر مسلم سارانی، دکتر داود پیرانی، دکتر مهدی صفری، دکتر میثم صفی کیکله

منبع:

Safarpour H, Motlagh ME, Sarani M, Pirani D, Safari M, Safi-Keykaleh M. Community risk perception in COVID-19: a neglected issue in public health. Disaster and Emergency Medicine Journal. 2021;6(4):210-212. 

https://doi.org/10.5603/DEMJ.a2021.0031. https://journals.viamedica.pl/disaster_and_emergency_medicine/article/view/85833

 کپی با ذکر منبع وبسایت جامع سلامت در حوادث و بلایا مجاز می باشد.