(Hazard & Operability Analysis (HAZOP آنالیز مخاطره وعملکرد

آنالیز مخاطره و عملکرد یکی از تکنیکهای  سیستمیک و ساختار یافته برای آزمودن سیستم  و مدیریت خطر است .به ویژه اینکه این تکنیک به عنوان یک روش برای شناسائی مخاطرات بالقوه در یک سیستم و نیز شناسائی مشکلات  عملیاتی  که ممکن است منجر به تولید محصولات غیرقابل تأیید شود به کار می رود.

   HAZOP  برپایه این تئوری است که که فرض می کند رویدادها به  دلیل انحراف از طرح ها و عملکردهای  مورد نظر ایجاد می شوند .شناسائی این انحرافها  به وسیله ست کردن برخی از اصطلاحات راهنما یا “guide words” به عنوان لیستی از دورنمای انواع انحرافها  تسهیل می شود. این رویکرد انحصاری این تکنیک به تحلیل مخاطره است که  به اعضای تیم کمک میکند  تصویری از انحرافهای بالقوه درعملکردها را شبیه سازی کنند.

این تکنیک را به عنوان یکی از روشهای تحلیل خطر به صورت زیر می توان توصیف کرد:

• روشهای برین استورمینگ یا طوفان فکری
• یک ابزار ارزیابی خطر کیفی
• یک ابزار ارزیابی خطر استقرایی است به این معنی که رویکرد از پائین به بالا دارد و موفقیت آن بستگی به توانائی متخصصینی دارد که درگیر در کار هستند که بتوانند انحرافهای عملکردی را بر اساس تجربیات گذشته و تخصص خود پیشبینی کنند.

گایدلاین9 ICHQ  و   مدیریت کیفیت خطر بر استفاده از HAZOP در مدیریت خطر کیفیت  در صنعت داروسازی تأکید کرده اند .همچنین علاوه بر استفاده  از این روش در مدیریت خطر کیفیت  HAZOP به طور معمول در ارزیابی خطر برای صنعت ، بهداشت محیط و ایمنی کاربرد دارد.

 این متن برخی اصول راهنمائی کننده برای اجرای این تکنیک را ارائه می کند .

در توصیف این تکنیک دانستن تعاریف زیر کمک کننده است :

مخاطره : منبع بالقوه خسارت. انحراف از طرح یا عملکرد مورد نظر ممکن است منجر به مخاطره گردد. و به این نکته باید توجه گردد که یک مخاطره به تنهائی ممکن است منجر به اشکال مختلف مخاطره گردد.

 Harm صدمه:  مصدومیت جسمی یا صدمه به سلامتی مردم یا دارائی های یا محیط. صدمه نتیجه مخاطره بوده و اشکال مختلفی دارد.

خطر : ترکیب احتمال بروز صدمه  وشدت صدمه   می باشد درمعنی دقیق خطربه صراحت درمطالعات HAZOP مشخص نمی شود. چرا که در متدولوژی اصلی این  تکنیک نیازی  به تعین میزان احتمال وشدت صدمات نیست.

به هرحال اصطلاح ارزیابی خطر ممکن است برای تعین ترتیب این فاکتورها به منظور اولویت بندی خطرها به کار رود.

 کاربرد Hazop برای ارزیابی میزان مخاطره فاسیلیتی ها,  فرایندها  بسیار مناسب است  و قادر است سیستمها را از جنبه های مختلف مورد ارزیابی قرار دهد:

 طراحی

• ارزیابی توانمندی طرح های  سیستمها با در نظر گرفتن ویژگی های کاربران و استانداردهای ایمنی
• شناسائی نقاط ضعف در سیستم ها

  محیط عملیاتی  و فیزیکی

• ارزیابی محیط  برای اطمینان از اینکه سیستم در موقعیت مناسب قرار گرفته ،حمایت شده و سرویس می گیرد.

   کنترل پروسجرها و عملیات

• ارزیابی کنترلهای مهندسی (برای مثال اتوماسیون)،توالی عملکردها ،کنترل پروسجرها (برای مثال:تعاملات انسانی)و..
• ارزیابی مدهای مختلف عملیاتی  مثل آماده به کار ، شروع به کار ،معمولی، عملیاتی، ثابت وغیر ثابت، خاموش کردن معمول ،خاموش کردن اورژانسی و...

مزایا:

• o برای مواردی که کمی کردن مخاطرات مشکل است مفید است.مثل :

1-مخاطراتی که ریشه درعملکرد انسانها و رفتار آنها دارد.

2-برای مخاطراتی که شناسائی ،تحلیل پیش بینی آنها مشکل است کاربرد دارد.

3- روش شناسی این تکنیک شما را مجبور به تعیین میزان یا مقدار عددی انحراف ،احتمال وقوع و یا شدت آن و نیز توانائی تشخیص مخاطره نمی کند.

• o نسبت به سایر ابزارهای مدیریت ریسک ساده تر و عینی تر است.
• o با متدولوژی طوفان افکار کاملا سیستماتیک و جامع ایجاد می شود .

معایب:

• به معنی ارزیابی تعاملات مخاطره آمیز بین اجزای مختلف سیتم یا فرایند نیست.
• توانائی اولویت بندی خطرات راندارد.
• به معنی  ارزیابی اثربخشی کنترلهای موجود یا موارد پیشنهادی نیست.
• ممکن است نیاز به ادغام این روش با سایر روشهای ارزیابی خطر باشد.مثل HACCP

HAZOP Methodology

فرایند آنالیز Hazop در نمای زیر در چهار مرحله نشان داده شده است  نشان داده شده است :

مرحله تعریف

مرحله تعریف به طور معمول با شناسائی اعضای تیم ارزیابی شروع می شود. بطور معمول تکنیک HAZOPتمایل دارد که به صورت یک کارگروهی به انجام رسد وبه متخصصین مختلف از رشته های مختلف که مهارتهاوتجربه عمل دارند متکی است  .این متخصصین باید ازبین کسانی که دانش گسترده وبه روزی درباره موضوع دارند انتخایب شوند.  HAZOP باید درجوفکری مثبت وبه صورت بحث صریح وبی پرده اجراشود.

درطول مرحله تعریف تیم ارزیابی باید تمرکزشان برحوزه مورد ارزیابی باشد این مستلزم تعریف دقیق وروشن مرزهای  مطالعه    وارتباطهای کلیدی باشد.

مرحله آمادگی:

این مرحله بطور معمول شامل فعالیتهای زیر می باشد:

• شناسائی وتعین منبع  اطلاعات  حمایت کننده واطلاعات
• شناسائی مخاطبین واستفاده کنندگان از نتایج مطالعه
• آمادگی های لازم برای مدیریت پروژه (مثل برنامه ملاقاتها، یادداشت برداری ازاقدامات و..)
• اجماع در فرمت  مورد نظر برای ضبط خروجی های مطالعه
• اجماع برکلمات راهنمای HAZOP مورد استفاده در مطاالعه

کلمات راهنمای HAZOP عناصر پشتیبان اجرای یک تحلیل HAZOP  هستند .برطبق استاندارد IEC 61882: :

 شناسائی انحراف از طرح های مورد نظر ازطریق فرایند پرسش گری با استفاده از کلمات راهنمای ازپیش تعین شده صورت می گیرد.

نقش کلمات راهنما تحریک تفکر تخیلی ،برای تمرکز برمطالعه واستخراج ایده ها وتصمیم هاست .تیم ارزیابی خطر مسئول شناسائی کلمات راهنمای مناسب ان حوزه و بیان مسئله هستند برخی از کلمات راهنمای معمول در HAZOP عبارتند :

نه –بیشتر – بیشتر از_ بخشی از- به خوبیه- کمتر- به زودی و..

کلمات راهنمای HAZOP معانی ثابت ومنظمی از انحرافات مطرح شده در برین استورمینگ ها  را فراهم کردن : مثال زیر نشان می دهد چگونه کلمات مختلف راهنما در یک برین استورمینگ دربیان انحرافات مربوط به کترل ضد عفونی کننده ها درعمل نظافت را نشان می دهد:

No or not – ضدعفونی کننده اضافه نشده  §

 Part of ضدعفونی کننده مهمی ازقلم افتاده

• More – حجم زیادی از ماده ضد عفونی کننده زیاد شده
• Reverse – ماده ضد عفونی کننده با یک ماده خطرناک  آلوده شده
• More –

و...

Examination Phase

فاز آزمایش:

مرحله آزمایش با شناسائی همه اجزاء سیتم یا فرایند که باید آزمون شود ، شروع می شودبرای مثال :

• سیستم فیزیکی ممکن است به درصورت نیاز به اجزا کوچکتر شکسته شوند.
• فرایندها ممکن است به اجزاء کوچکتر برای توصیف فرایند شکسته شوند
• اجزاأ یا مراحل مشابه ممکن است برای ارزیابی راحت تر با هم ادغام شوند.

کلمات کلیدی HAZOP برای هریک ازاین عناصر به کارمی رود. دراین روش  جستجوی انحرافات از طریق یک روش منظم وسیستماتیک به انجام می رسد. باید به یاد داشت که به هیچ عنوان ترکیب کلمات راهنما  واجزء منطقی ومورد انتظارومعتبر نیست. به عنوان یک نقش کلی همه شرایط استفاده های منطقی واستفاده های نامناسب  که به وسیله یوزر ها مورد انتظار است باید شناسائی شوند به تناوب به چالش کشیده شوند تا تعین شود که آیا آنها معتبر هستند وباید مورد ارزیابی قرار گیرند یا نه؟ نیازی به مستند سازی نمونه ها هنگام ترکیب عناصر نیست.

. Documentation & Follow-up Phase

 مرحله مستند سازی وپیگیری :

مستد سازی  تحلیل HAZOP به وسیله استفاده از اشکال مختلف ثبت وضبط که به جزء در استاندارد IEC ذکر شده است تسهیل می گردد.تیم ارزیابی خطر شاید این روشها را برحسب ضرورت وتوجه به عوامل زیر تعدیل کنند:

• الزامات قانونی
• نیاز به استخراج اولویتها ومیزانهای خطر(برای مثال میزان انحراف،احتمال ،شدت و..)
• سیاستهای مستند سازی شرکت
• نیاز به قابلیت ردیابی و یا آمادگی های حسابرسی
• عوامل دیگر

روشهای معمول ثبت وظبط HAZOP درصفحه بعد آورده شده است (البته من پیدا نکردم)

لطفا جدول رو ازروی متن اصلی مطالعه بفرمائید :

Hazard & Operability Analysis (HAZOP):

وقتی که تحلیل HAZOP کامل شد ،یافته های مطالعه ونتیجه گیری باید متناسب با سیاستهای آن شرکت مستند شود. به عنوان یکی ازقسمتهای پایانی تحلیل HAZOP باید این مسئله مورد تآیید قرار گیرد که که آیا فرایندی برای اطمینان از اینکه اقدامات مناسب ورضایت بخش صورت گرفته است

.

3 Risk Review مرور خطر:

دردرازمدت ، فیدبکهای عملیاتی باید تأیید کننده این باشند که ارزیابی ها ومراحل کنترل  به درستی پرسشهای مربوط به خطر را پاسخ داده اند.  اگر این چنین نبود شاید ضروری باشد که پیش فرضها مرور شود.  پس خوراده ها مسئول اطمینان از معتبر بودن سطح خطرات باقی مانده تا کنون  می باشند

خطرات باقی مانده خطراتی هستند که انتظار می رود بعد از اتخاذ استراتژی های کنترل خطر باقی بمانند.همچنین مهم است به یاد داشته باشیم که  به دنبال اقدامات کنترل خطر، خطر جدیدی افزایش یابد.گاهی خطراتی که به طور ریشه ای شناسائی نشده اند ویا درطول ارزیابی اولیه کار گذاشته شده اند

می تواند به عنوان عوامل تشدید کننده مربوط به اقدامات کنترل خطر بروز کنند.

.

4- Risk Communication:

 HAZOP یک ابزار ارتباطی خوب می باشد .نتایج یک ابزار باید درجزئیات مناسب به افراد مهم stakeholder’s ارائه شود.  درمواردی که HAZOP به عوان یک روش پایه برای تصمیم گیری “تصمیم گیران ارشد  استفاده می شود باید رویکردها به صورت پروسجرهای عملیاتی استاندارد مستند شود  .شاید نیازی به اسکوربندی جزئی مراحل ویا الگوریتم اقدامات نباشد.ولی باید این مراحل در گزارشهای کنترلی مستد شوند .به روز سازی مستندات نیز باید مد نظر قرار گیرد.