بیوتروریسم  یا تروریسم زیستی به انتشار عامدانه عوامل بیماری‌زا و مرگبار با منشأ زیستی مانند میکروب‌ها، ویروس‌ها، حشرات، سموم و همچنین مواد رادیواکتیو و زباله‌های اتمی به منظور ایجاد وحشت از طریق نابودی افراد، حیوانات و گیاهان گفته می‌شود. بيوتروريسم، سوءاستفاده از عوامل ميكروبي، ويروسي، انگلي يا فراورده‌هاي آن ها به‌منظور ارعاب يا هلاكت انسان‌ها و نابودي دام‌ها يا گياهان مي‌باشد، بر اساس تعريف پليس بين‌الملل در سال 2007 بيوتروريسم عبارت است از منتشر كردن عوامل بيولوژيكي يا سمي با هدف كشتن يا آسيب رساندن به انسان‌ها، حيوانات و گياهان با قصد و نيت قبلي و به‌ منظور وحشت‌آفريني، تهديد و وادار ساختن يك دولت يا گروهي از مردم به انجام عملي يا برآورده كردن خواسته‌اي سياسي يا اجتماعی . واژه «بیوتروریسم» یعنی ایجاد رعب و وحشت با سوءاستفاده از عوامل زیست‌شناختی مختلف. جنگ‌افزار یا سلاح بیولوژیک  وسیله‌ای است که به منظور انتشار عمدی ارگانیسم‌های مولد بیماری یا فراورده‌های آنها به کار می‌رود و جنگ بیولوژیک  عبارتست از استفاده از عوامل بیولوژیک، اعم از باکتری‌ها، ویروس‌ها، گیاهان و فراورده‌های آنها به منظور اهداف خصمانه. واژه بیوتروریسم را هم به معنی ارعاب و هم به مفهوم جنگ بیولوژیک، به کار می‌بریم. چرا که از نقطه نظر کاربردی بیوتروریسم عبارتست از سوءاستفاده از عوامل میکروبی یا فراورده‌های آن ها یا به عبارت جامع‌تر استفاده از عوامل بیولوژیک به منظور ارعاب یا هلاکت انسان‌ها و نابودی دام‌ها یا گیاهان. طی دهه آخر قرن بیستم، واژه‌های مرتبط با بیوتروریسم، نظیر حمله بیولوژیک ، جنگ‌افزار بیولوژیک، دفاع بیولوژیک  و آموزش دفاع بیولوژیک  برای اولین بار به فرهنگ واژه‌های پزشکی و بهداشت افزوده شد ولی واقعیت اینست که افکار و اعمال بیوتروریستی همواره از هزاران سال قبل وجود داشته و گاهی ظاهر افسانه‌گونه و باور ناکردنی به خود گرفته است. به طوری که در کتاب قانون ابن سینا از قول پزشکان یونانی به داستان کنیزکی اشاره شده است که او را تدریجاً و تا آستانه تحمل با سم مهلکی مسموم کرده و به قصد هلاکت مورد سوءاستفاده قرار داده‌اند و دکتر الگود در کتاب تاریخ پزشکی ایران و سرزمین‌های خلافت شرقی، سم مزبور را «هند گیاه البیش» نامیده که نوعی سم بیولوژیک شناخته شده است و نام علمی آن Aconitum napellus می‌باشد.

تاریخچه پیدایش بیوتروریسم

كاربرد اوليه تروريسم ميكروبي از زمان روم باستان كه مدفوع را به سمت دشمنان پرتاب مي‌كردند قدمت دارد. اين نوع از تروريسم تا قرن چهاردهم زماني كه طاعون براي نفوذ به شهرهاي دشمن به‌كار مي‌رفت ادامه داشت. از اولين اقدام‌هايي كه در دوران نوين به كاربرد اين سلاح‌ها انجام شد، تشكيل واحد 731 در ارتش ژاپن به‌عنوان متولي امر تحقيق در مورد اين سلاح‌ها و يافتن نمونه قدرتمند براي ارتش ژاپن بود. پس از جنگ جهاني دوم وقایعی كه توجه جهانيان را به اين فعاليت‌ها بيش از پيش جلب كرد، اجراي آزمايش پخش اسپور آنتراكس به وسيله بمب‌هاي انفجاري در جزيره غيرمسكوني گرينارد در غرب اسكاتلند بود و تا سال 2000 ميلادي در خاك اين جزيره اسپورهاي آنتراكس پيدا مي‌شد. همچنين در سپتامبر و اكتبر 2001، موارد متعددي از سياه زخم ناشي از حملات عمدي، شيوع يافت که در آن نامه‌هايي با نوارهاي آلوده به ميكروب سياه‌زخم به ادارات و رسانه‌هاي خبري و كنگره آمريكا ارسال شدكه مهم‌ترين رويداد بيوتروريسم در هزاره جديد است. در جنگ‌های باستانی به ویژه در اروپا، یکی از راه‌های آسیب رساندن به دشمن انتقال بیماری‌ها از طریق پرتاب مواد دفعی و آلوده به سوی دشمن بوده است و بسیاری از همه‌گیری‌ها که موجب مرگ و میر گسترده شده است. از جمله همه‌گیری طاعون در اروپا در قرن چهاردهم میلادی که به مرگ سیاه موسوم شد و میلیون‌ها نفر را تلف کرد. از سوی برخی از محققان به عنوان انتشار شعله‌ی بیماری تلقی شده‌اند. بیوتروریسم از جنگ جهانی اول به این طرف، با انتشار عوامل بیماری مشمشه  و سیاه‌زخم  توسط دولت سلطنتی آلمان و اقدامات کشورهای آمریکا، کانادا، ژاپن، انگلیس و شوری در خلال جنگ دوم جهانی با انتشار حشرات بیماری‌زا یا ناقل بیماری‌ها و همچنین تکثیر و انتشار حشرات به عنوان آقت نباتی برای نابودی محصولات دشمن شروع شد. تحقیقات دانشمندان آلمان نازی بر روی زندانیان، با سلاح‌های شیمیایی از جمله استفاده عمدی از گاز خردل  و ایجاد سوختگی شدید و تاول‌های پوستی، برگ سیاهی در تاریخ بشریت است. در سال ۱۹8۴ میلادی فرقه‌ی راجنیتی  در شهر «دالس» ایالت «اورگون» آمریکا با آلوده کردن عمدی سالادهای رستوران‌ها با میکروب تیفوئید، نزدیک به هشتصد نفر را مسموم کردند تا با کاهش تعداد سایر رأی‌دهندگان بتوانند آرای کاندیداهای خود در انتخابات بخش «واسکو»  را افزایش دهند. فرقه «آئوم»  در سال 1995 میلادی، با انتشار گاز «سارین»  در متروی توکیو، موجب مرگ 13 نفر و آسیب جدی به بیش از 6000 نفر شدند. مرگ بسیاری از رهبران جهان و افراد کلیدی را به حملات رادیو اکتیو با استفاده از «پولونیوم»  نسبت می‌دهند که حتی لحظه‌ای تماس با آن، مرگ تدریجی در پی دارد. در حوادث سال ۲۰۰۱ میلادی در آمریکا که منجر به آلوده شدن برخی مقامات و صاحبان رسانه‌ها به میکروب سیاه‌زخم ارسالی توسط بسته‌های پستی کشورهای سازنده سلاح‌های بیوتروریسم به فکر پیشگیری از خطر آن بر ضد خود شدند. از جمله سازمان‌های بهداشتی درمانی و امنیتی، اقدام به تشکیل بخش‌های مقابله با حملات بیوتروریسم نمودند تا از خطرهای سلاح‌های کشتار جمعی خودساخته که گمان می‌کردند فقط بر علیه سایر کشورها استفاده می‌شود، مصون بمانند. اهمیت و جدیت موضوع بیوتروریسم، به حدی است که مجمع جهانی بهداشت در سال ۲۰۰۲ طی یک اجلاس خواستار سیاست گذاری صحیحی در راستای تامین غذای سالم و دور از دسترس بیوتروریست‌ها گردیده(سازمان جهانی سلامت) و سازمان جهانی بهداشت در گزارش سال ۲۰۰۷ خود بار دیگر بر احتمال وقوع بیوتروریسم از طریق آلودگی عمدی مواد غذایی تاکید نموده و هشدارها و رهنمودهای لازم را ارائه داده است(گزارش سازمان سلامت جهانی،2007)؛ زیرا بیوتروریسم و وقوع جنگ بیولوژیک، احتمال بالقوه‌ای است که اگر جدی تلقی نشود چه بسا زیان‌ها و خسارات جبران‌ناپذیری را به بار آورد. از این گذشته جریانات سیاسی معاند و پیشرفت‌های بیوتکنولوژی، اینگونه ایجاب می‌کند تا اکنون که در سال‌های آغازین هزاره سوم میلادی به سر می‌بریم خود را برای دفاع بیولوژیک آماده کنیم و خطرات ناشی از بیماری‌های منتقله از طریق مواد غذایی، آزادسازی افشانه‌های کشنده، پرتاب کلاهک‌های حاوی عوامل میکروبی مهلک و انفجار بمب‌های بیولوژیک را محتمل دانسته و با آمادگی کامل به اقدامات پیشگیرنده، درمانی و اطلاع رسانی به موقع و در صورت وقوع به کنترل سریع فاجعه، بپردازیم. باید توجه داشت که نیروهای نظامی تنها جمعیت در معرض خطر برای حملات بیولوژیک نیستند بلکه همه اقشار، به منظور دفاع در مقابل اثرات ناتوان‌کننده چنین حمله‌هایی نیازمند کسب آگاهی نسبت به اصول اساسی همه‌گیری‌شناسی عوامل مورد استفاده در جنگ بیولوژیک، هستند. چرا که بمب‌گذاری در بعضی از اماکن غیرنظامی و محل تجمع حاکی از این واقعیت است که هیچکس از خطر تروریسم در امان نیست و این در حالیست که این روزها صحبت از جنگ بیولوژیک و استفاده از عوامل عفونی به عنوان جنگ‌افزار بیولوژیکی است که به مراتب وحشتناک‌تر، کشنده‌تر و رنج آورتر از سلاح‌هایی است که تا به حال مورد استفاده قرار گرفته است. هرچند مداخله در جنگ‌ها هرگز جزو وظایف حرفه‌های پزشکی و بهداشت نبوده است ولی استفاده از عوامل عفونت‌زا و اضافه شدن این سلاح‌ها به مهمات جنگی تروریست‌ها چنین ایجاب می‌کند که دست‌اندرکاران بهداشت و درمان بتوانند با تشخیص و گزارش اینگونه موارد، از شدت آسیب‌های وارده بکاهند و از آنجا که مسئولیت و تعهد جدیدی برای آنان، بوجود آمده است، لازم است در جریان اینگونه خطرات قرار گیرند و از آگاهی‌های لازم برخوردار شوند. طی سال‌های ۱۷۶۷ ـ ۱۷۵۴ در حمله فرانسوی‌ها به سرخپوستان بومی آمریکا نیروهای انگلستان با چهره‌ای ظاهرا بشر دوستانه به کمک سرخپوستان بومی برخاسته، با اهدای ملحفه، دستمال و پارچه‌های آغشته به ویروس آبله(بثورات آبله) به آنان، عده کثیری را به کام بیماری و مرگ کشاندند. طی جنگ جهانی اول، ارتش آلمان به آلوده کردن علوفه حیوانات و احشامی که برای متفقین ارسال می‌شده است پرداخته، گوسفندانی که از رومانی به روسیه ارسال می‌شده‌اند را با باسیل آنتراکس آلوده می‌کند و دست به آلوده کردن ۴۵۰۰ رأس قاطر متعلق به سواره نظام فرانسه با بورخولدر یا مالیی می‌زند. ژاپن در سال‌های ۱۹۴۵ ـ ۱۹۳۲ در منطقه منچوری چین مواد مرتبط با جنگ‌های بیولوژیک خود را در زندانیان این شهر به آزمون می‌گذارد و زندانیان را پس از آلوده کردن به باسیل آنتراکس، مننگوکوک، شیگلا، بورخولدریا مالئی، سالمونلا، ویبریوکلرا، یرسینیا پستیس، ویروس آبله و سایر عوامل عفونت‌زا مورد مطالعه قرار داده تعدادی از شهرهای کشور چین را مورد حملات بیولوژیک قرار می‌دهد و منابع آب و غذای آنان را با عامل سیاه‌زخم، شیگلا، سالمونلا، ویبریوکلرا و یرسینیاپستیس، آلوده کرده و محیط‌های کشت عوامل میکروبی را به سوی خانه‌های مسکونی پرتاب نموده و یا به وسیله هواپیماهای نظامی و به صورت افشانه به سوی آنها شلیک می‌نماید و حتی در حملات هوایی خود هر بار حدود پانزده میلیون کک آلوده به باسیل طاعون را به سوی مردم آن کشور رها می‌نماید. بار دیگر ارتش آلمان در سال ۱۹۴۵ در شمال غربی Bohemia منابع عظیم آب آشامیدنی مردم را آلوده به فاضلاب می‌نماید و نیروهای انگلیس و آمریکا نیز بارها به تولید و مصرف این سلاح‌ها پرداخته و با بهره‌گیری از تکنولوژی جدید به مدرنیزه کردن این سلاح‌ها پرداخته‌اند. همانگونه که ملاحظه می‌شود افکار و اعمال بیوتروریستی در قدیم الایام نیز مطرح بوده و در حال حاضر نیز مطرح است. با این تفاوت که تکنولوژی تولید، انباشت و انتشار سلاح‌های بیولوژیک تحت تأثیر پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیک و متناسب با آن تکامل یافته است و در مجموع، اغلب کشورهای صنعتی جهان و در رأس آنها روسیه، آمریکا، انگلستان، فرانسه، ژاپن و کانادا انواع سلاح‌های بیولوژیک را تولید و بعضا مورد استفاده قرار داده‌اند.

نسل جديد و بیوتروریسم

با پيشرفت‌هاي حاصله در علوم ژنتيك و پزشكي اين نگراني و وحشت عمومي از بيماري‌ها تا حدودي برطرف شده است اما همين پيشرفت‌ها موجب برخي سوءاستفاده‌ها نيز شده است. گسترش علوم بيولوژي مولكولي، مهندسي ژنتيك، بيوتكنولوژي، سنتتيك بيولوژي و توان گسترده علمي جهت دستكاري و نوتركيبي ژن ها و شناسايي عوامل مولكولي بيماري زايي، سموم كشنده و امكان افزايش مقاومت دارويي، افزايش قدرت همه‌گيري سبب شده است تا محققان نظامي برخلاف قوانين و كنوانسيون‌هاي بين‌المللي منع توسعه سلاح‌هاي بيولوژيك به تحقيق و تهيه عوامل خطرناك و البته با توجيه هاتي مانند تلاش براي ساخت واكسن يا شناخت علل و عوامل بيماري زايي اين عوامل دست بزنند، اسناد و شواهد موجود نشان مي‌دهد دانشمندان در سال 2010 موفق به سنتز اولين ميكروب در آزمايشگاه شده‌اند. ويروس خطرناك فلج اطفال و ويروس آبله انساني با روش‌هاي نوين نوتركيبي ژن تهيه شده است. دانشمندان يك آزمايشگاه پيشرفته در آمريكا در اقدامي ابهام‌برانگيز و نگران‌كننده موفق شدند ضمن شناسايي ژن‌هاي آنفلوانزاي فوق‌كشنده سال 1918 موسوم به آنفلوانزاي اسپانيايي كه سبب مرگ 50 ميليون نفر در جهان گرديد آن را به روش نو تركيبي ژن سنتز و در كشت سلولي تكثير كنند. دانشمندان روسي با دستكاري ژنتيكي باكتري سياه زخم آن را به واكسن موجود بر عليه آن مقاوم ساخته‌اند و تجربيات بسياري از انتقال مقاومت دارويي و يا مقاوم‌سازي به شرايط محيطي و همچنين انتقال ژن‌هاي سموم مختلف كشنده به باكتري‌ها وجود دارد. همچنين دارو و غذا دو هدف استراتژيك مهم براي اعمال بيوتروريستي با مقياس وسيع هستند كه گاهي در برنامه‌هاي حملات بيوتروريستي عليه مردم يك كشور مورد استفاده قرار مي‌گيرند. براي مثال در مورد مكملهاي بدنسازي غيرمجاز كه اغلب در باشگاه‌هاي ورزشي عرضه مي‌شوند، می بایست هشدار داد كه اين مكمل‌ها به علت داشتن هورمونهاي غيرمجاز مصرف‌كنندگان را عقيم مي‌كنند که اين خود مي‌تواند بخشي از بيوتروريسم باشدكه بسيار فراتر و خطرناكتراز سودهاي اقتصادي فروش اين مكمل هاست. حوزه‌هاي تهديدات زيستي شامل انسان، دام و طيور، محيط زيست، نباتات و گياهان، آب آشاميدني و صنايع غذايي می شود و جنگ زيستي به معناي به كارگيري سلاح‌هاي زيستي است و اين جنگ ويژگي‌هايي دارد و اصولاً فاعل مجهول مي‌ماند.

 کپی با ذکر منبع وبسایت جامع سلامت در حوادث و بلایا مجاز می باشد.