سیستم فوریت‌های پزشکی^[1] از طریق منابع مختلف ازجمله نیروی انسانی، تجهیزات، امکانات و برنامه‌های مختلف با ارائه خدمات اورژانسی مناسب و به‌موقع، باهدف اصلی حفظ حیات انسان‌ها، ناتوانی و مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌ها و مصدومیت‌ها را به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای کاهش می‌دهد. نقش اصلی اورژانس پیش بیمارستانی در قالب چهار وظیفه که شامل ارائه مراقبت‌های اورژانسی در دسترس در حوادث و بلایا، حضور بر بالین بیماران در کوتاه‌ترین زمان ممکن، انجام اقدامات حیات‌بخش و رفع شرایط اورژانسی تهدیدکننده حیات مددجویان، تأمین مراقبت‌های لازم حدفاصل محل حادثه، منزل، یا محل امداد خواهی تا بیمارستان و ارائه مراقبت تا زمان تحویل به بیمارستان قابل انجام است.

در سیستم فوریت‌های پزشکی ایران، پرستاران با تحصیلات دانشگاهی در مقاطع مختلف اعم از کارشناسی پرستاری، فوریت‌های پزشکی، هوشبری و تکنسین‌های اتاق عمل و تعداد اندکی از تکنسین‌ها با مدارک دیپلم‌های غیر مرتبط با حوزه سلامت که دارای سوابق بالای 25 سال هستند، تحت عنوان نیروی عملیاتی، خدمات اعزام آمبولانس، اقدامات و مداخلات مراقبتی – درمانی و انتقال بیماران به بیمارستان‌ها را عهده‌دار هستند. باوجوداینکه به دلیل شرایط و ماهیت وظایف اورژانس پیش بیمارستانی، تکنسین‌ها به‌طور مداوم نیاز به تصمیم‌گیری دارند اما به عللی چون نبود اختیارات و پشتوانه قانونی و نبود دستورالعمل‌های مدون تصمیم‌گیری، با مشکلات عدیده‌ای مواجهه شده و درنتیجه تصمیم‌گیری آن‌ها به دلیل وجود چالش‌ها و موانع بسیار گاهی به‌صورت درست و به‌موقع صورت نمی‌گیرد. ازآنجایی‌که تصمیم‌گیری‌های نادرست و اشتباه عواقب بدی من‌جمله آسیب به بیماران و پاسخگویی قانونی کارکنان را به دنبال خواهد داشت ، لازم است تصمیم‌گیری و مداخلات مراقبتی بر اساس دستورالعمل‌های علمی مصوب و منطبق بر قوانین صورت گیرد. بدین منظور ضروری است که ابتدا چالش‌ها و موانع تصمیم‌گیری درصحنه تکنسین‌ها شناسایی شود و فرآیندی که تکنسین‌های فوریت‌های پزشکی^[2] درصحنه، برای بیماران و مصدومین بر اساس آن تصمیم می‌گیرند تبیین شود. تا نقاط قابل ارتقا و تهدید و فرصت‌های موجود شناسایی شود.

مطالعات انجام‌شده در حوزه اورژانس‌های پزشکی^[3] حاکی از آن است که اغلب مرگ‌ومیرهای ناشی از وضعیت‌های اورژانسی و شرایط تهدیدکننده حیات^[4] به‌ویژه شرایطی که منجر به اختلال در تنفس بیماران مانند بیماری‌های اورژانسی تنفسی حاد، جراحات و مصدومیت‌ها می‌شود، در خارج از بیمارستان اتفاق می‌افتد، بنابراین ضروری است به خدمات پیش بیمارستانی توجه بیشتری شود و ارتقای مداوم و بهبود کیفیت خدمات آن مدنظر سیاست‌گذاران و برنامه­ریزان نظام سلامت باشد. همان‌گونه که اشاره شد هنگام ارائه خدمات اورژانسی پیش بیمارستانی، کارکنان اورژانس پیش بیمارستانی مدام در معرض تصمیم‌گیری‌های متعددی هستند که این تصمیمات هم می‌تواند بر ایمنی بیمار تأثیرگذارد هم تأثیرات حرفه‌ای به دنبال داشته به‌نحوی‌که در صورت خطا در تصمیم‌گیری و بروز عواقب از ارزش و اعتبار تکنسین‌ها و درنتیجه سازمان اورژانس می‌کاهد.

در حال حاضر سیستم اورژانس پیش بیمارستانی در ایران با الگوی سیستم اورژانس پیش بیمارستانی آمریکایی- انگلیسی خدمت‌رسانی می‌کند با این تفاوت که تکنسین‌های اعزامی دارای مدارک زیرگروه‌های مختلف پرستاری از دانشگاه‌های علوم پزشکی می‌باشند درحالی‌که در سیستم مور مقایسه تکنسین‌های فوریت‌های پزشکی با سطوح پایه[5]، میانی[6] و پیشرفته تحت عنوان پارامدیک خدمات اورژانس پیش بیمارستانی را عهده دارد هستند. با هر آمبولانس دو تکنسین بدون حضور پزشک به صحنه اعزام می‌شود و پزشکان عمومی فقط در مراکز پیام استان‌ها از طریق ارتباط از راه دور و درنتیجه به‌صورت غیرمستقیم به تکنسین‌ها مشاوره می‌دهند که با توجه به چالش‌ها و موانع ارتباطی و کمبود منابع مختلف این موضوع نیز دارای مشکلات متعددی است بنابراین تکنسین‌ها در برخی موارد مداخلات مراقبتی و درمانی را بر اساس قضاوت خود انجام می‌دهند این امر باعث اختلال در فرآیندهای مداخله و مراقبت، انتقال بیماران و تحویل آن‌ها به بیمارستان می‌شود و درنتیجه نبود یک سیستم و دستورالعمل مشخص با وظایف قانونی شفاف باعث اختلال در خدمت‌رسانی می‌شود. با توجه به آنچه اشاره شد سازمان اورژانس کشور با رویکردی جدید و تلاش‌های بسیار به‌منظور رفع بخشی از موانع تصمیم‌گیری درصحنه تکنسین‌ها، پروتکل‌های آفلاین را تدوین، تصویب و ابلاغ نموده است.

وجود پروتکل، بر تصمیم‌گیری کارکنان اورژانس تأثیر می‌گذارد چراکه بر اساس این پروتکل‌ها تصمیم اقدام بالینی، انتقال یا عدم نیاز به انتقال بیمار به بیمارستان و یا مداخله‌ای خاص در بالین بیماران و یا حین انتقال مشخص می‌گردد و درنتیجه علاوه بر خدمت‌رسانی بهتر به بیماران، بهبود پیامدهای بیماران و رضایت بیشتر دریافت کنندگان خدمات، بار اضافی کار اورژانس پیش بیمارستانی و بیمارستانی کاهش‌یافته، زمان، تسهیلات، فرصت و امکانات و انرژی صرف شده برای انتقال بیماران غیر اورژانسی که یا نیاز به خدمات بیمارستانی ندارند و یا شخصاً می‌توانند مراجعه کنند برای سایر موارد اورژانسی حفظ می‌گردد و کارکنان را از عواقب قانونی اقدامات مختلف حمایت می‌‌شوند.

اتخاذ تصمیم در شرایط اورژانسی به‌ویژه در شرایط اورژانس پیش بیمارستانی بسیار چالشی و دشوار است چراکه تصمیم در خصوص نوع و اولویت مداخلات و مراقبت‌های اورژانسی و پاسخ سریع مستلزم دسته‌بندی وضعیت‌های اورژانسی است. ازآنجایی‌که شرایط برخی بیماران و مصدومین پیچیده و متغیر است، تصمیم تکنسین‌ها به‌طور مکرر تغییر می‌کند. مطالعه‌ای نشان داده که پرستاران اورژانس هر سی ثانیه یک تصمیم اتخاذ می‌نماید که می‌تواند منجر به خطا و در معرض خطر بودن آن‌ها شود خطا در تصمیم‌گیری منجر به تهدید ایمنی بیماران و به مخاطره افتادن اعتبار تکنسین‌های اورژانس پیش بیمارستانی و سازمان آن‌ها می‌شود. این در حالی است که تصمیم‌گیری بالینی درست که پیش‌شرط اصلی آن فهم درست شرایط و داشتن دانش، مهارت و آشنایی تکنسین فوریت‌های پزشکی‌ها با فرآیند تصمیم‌گیری و فاکتورهای تأثیرگذار بر آن است منجر به افزایش کیفیت خدمات شده و شلوغی و ازدحام بیمارستان جلوگیری می‌نماید. به علت اینکه عوامل متعددی بر تصمیم‌گیری درصحنه تکنسین فوریت‌های پزشکی شامل زمان و مکان[7] مأموریت، شرایط صحنه، وخامت حال بیماران خواسته، دانش و فرهنگ بیماران تأثیرگذار است، احتمال خطای تصمیم تکنسین فوریت‌های پزشکی بالا بوده و اغلب خطاها در مداخلاتی مانند ایندوتراکئال اینتوبیشن، دارودرمانی و عدم انتقال بوده که روی پیامدهای بیماران بسیار تأثیرگذار است مواجهه با این موانع و چالش‌ها منجر به نگرانی و ترس تکنسین فوریت‌های پزشکی هنگام تصمیم‌گیری می‌شود.

نویسنده: دکتر میثم صفی کیکله

دکترای تخصصی سلامت در بلایا و فوریت ها

کپی با ذکر منبع وبسایت جامع سلامت در حوادث و بلایا مجاز می باشد.

[1]. Emergency Medical Services System

[2]. Emergency Medical Technicians

[3]. Medical Emergency

[4]. Life-threatening Conditions

[5]. Basic

[6]. Intermediate

[7]. Location

[8]. International Statistical Classification of Diseases

[9]. Chronic Lower Respiratory Diseases

[10]. Asthma

[11]. Chronic Obstructive Pulmonary Disease

[12]. Emphysema

[13]. Bronchitis

[14]. Respiratory Distress

[15]. Hypoxia

[16]. Evidence-based Treatment Recommendation